САД со старо-нова матрица за „демократско“ окупирање на субсахарска Африка, веќе применета кај нас и во други земји низ светот. Акцијата на Вашингтон може да има непријатни последици за африканските земји, бидејќи би го ограничила нивниот суверенитет на еден или друг начин. И зацврстувањето на американската војска и разузнавачките служби под изговор за безбедност ќе ја загрози стабилноста на регионот.
Леонид Савин
На почетокот на август, Белата куќа објави стратегија за субсахарска Африка. Ова е прилично уникатен документ кој ги наведува целите и методите на САД во регионот. Самиот текст започнува со цитат од државниот секретар Ентони Блинкен, кој во ноември 2021 година изјави дека „Африка ќе ја обликува иднината – и не само иднината на африканскиот народ, туку и на целиот свет.
Овој пристап укажува на синхронизирано дејство од различни агенции. Министерството за трговија, Пентагон и други, почнувајќи од федерални до локални власти, исто така активно ќе ги извршуваат своите цели. Различните примери наведени во документот покажуваат дека ова е веќе во тек со години.
Прашањето е како да се достигне ново ниво и да се консолидира нивното влијание. Во секој случај, Вашингтон ќе се соочи и ќе мора да се спротивстави на другите актери кои се активни во Африка. Прво и основно, зборуваме за Кина и Русија, кои отворено се зацртани како предизвици и проблеми за интересите на САД во регионот.
„НР Кина го гледа регионот како важна арена за оспорување на меѓународниот поредок заснован на правила и промовирање на сопствените тесни комерцијални и геополитички интереси, поткопување на транспарентноста и отвореноста и слабеење на односите на САД со африканските народи и влади.
Русија го гледа регионот како плодна средина за парадржавни и приватни воени компании, често поттикнувајќи нестабилност за стратешки и финансиски придобивки. Русија ги користи своите безбедносни и економски врски, како и дезинформациите за да го поткопа принципиелниот отпор на Африканците кон понатамошната руска инвазија на Украина и поврзаните прекршувања на човековите права“ – се вели во извештајот.
Накратко, стратегијата наведува четири цели за унапредување на приоритетите на САД со регионалните партнери во следните пет години.
„САД ќе ги искористат сите свои дипломатски, развојни и одбранбени способности и ќе ги зајакнат нашите трговски и комерцијални врски со фокусирање на дигиталните екосистеми и рефокусирање на урбаните центри за поддршка на овие цели:
1. Промовирање на отвореност и отворени општества;
2. Обезбедување на демократија и безбедност;
3. Промовирање на постпандемиското закрепнување и економски можности;
4. Да се поддржи зачувувањето, адаптацијата на климатските промени и правичната енергетска транзиција“.
Ајде внимателно да ги разгледаме овие точки. Првата цел е наведена во стилот на Институтот отворено општество на Џорџ Сорос. Можно е неговите средства да се користат и за трансформирање на политичките системи на африканските земји. Програмата на Џорџ Сорос и Демократската партија на САД и Белата куќа верува дека има премногу авторитарни режими во регионот кои треба да се заменат со повеќе лојални на САД.
Едноставно кажано, државен удар со помош на обоена револуција или со корумпирање на актуелните власти. Иако Белата куќа однадвор декларира потреба од борба против корупцијата, на сите им е јасно дека самата надворешна политика на САД активно користи елементи на корупција, користејќи методи под закрила на еуфемизми и лобирање.
Забележано е дека „и покрај силната поддршка на народот за демократијата во субсахарска Африка – околу 69% според последните анкети – демократијата сè уште недостасува. Во последниве години, Африка беше зафатена од низа воени удари и демократски неуспеси, со потенцијал за натамошно влошување на владеењето и безбедносните услови, како и негативни последици за соседните земји.
Во 2022 година, Фридом Хаус класифицираше само осум субсахарски африкански земји како слободни – најмал број од 1991 година. Овие неуспеси ги зголемија можностите за прекумерно странско влијание и го одразуваат порастот на владите кои користат технологија за надзор и прислушкување, шират дезинформации, искористуваат корупција и вршат кршење на човечки права, со неказнивност и никакви последици за извршителите.
Додека демократските сили неодамна победија на изборите во Малави и Замбија, автократските лидери во другите земји одржуваат строга контрола врз моќта. “Јазот меѓу јавните аспирации и затворањето на граѓанскиот простор во некои земји доведе до зголемена нестабилност и бран на протестни движења“.
Овој цитат споменува „несоодветно странско влијание“, кое исто така може да се припише на мешањето на САД во регионот, и директно и преку европските прокси и сателити.
Што се однесува до методите на првата точка, се наведува поддршка за реформи, формирање на различни фондации и иницијативи, правна помош и унапредување на човековите права. Ова најверојатно ќе се направи со фокус на контролата на природните ресурси, која е покриена како „помагање да се постигне транспарентност во користењето на нејзините природни ресурси, вклучувајќи ги енергетските ресурси и есенцијалните минерали, за одржлив развој, истовремено помагајќи да се зајакнат синџирите на снабдување кои се разновидни, отворени и предвидливи“.
Нема сомнение дека под наведените синџири на снабдување се подразбира монополизација од страна на САД над важните стоки и суровини кои се набавени од африканските земји. Како американските компании ќе ја добијат маржата е друго прашање. Тоа може да се направи преку акции, плаќање за консултантски услуги или маскирани како заеми и кредити наменети за релевантни проекти.
Во најмала рака, оваа обновена енергија и интерес од страна на Вашингтон треба да ги направи африканските влади претпазливи. Особено, затоа што не биле прашани што сакаат и што им треба.
Втората точка е директно поврзана со првата:
„САД ќе ги поддржат африканските демократии со поддршка на граѓанското општество, вклучително и реформски настроени активисти, работници и лидери; зајакнување на маргинализираните групи како што се ЛГБТК+ луѓето; фокусирајќи се на гласовите на жените и младите во реформските напори; заштита на слободни и фер избори како неопходни, во стилот на динамичните демократии. САД ќе го поддржат демократското отворање и можности со градење на “Претседателската иницијатива за демократска обнова”,” Самитот за демократија” и ”Годината на Акција”. САД ќе ги фокусираат дипломатски напори, ќе ги искористат своите развојни програми и ќе ги користат своите одбранбени алатки за да ги зајакнат и да им овозможат на нашите партнери да одговорат на причините за конфликтот низ целиот регион.
Ќе се фокусираме на зајакнување на капацитетот на африканските партнери за промовирање на регионалната стабилност и безбедност преку овозможување на попрофесионални, способни и одговорни владини безбедносни институции да обезбедат внатрешна безбедност.
Ќе инвестираме и во локални напори за превенција и градење мир, за ублажување и справување со ранливостите, користејќи го двопартискиот Закон за глобална нестабилност во крајбрежните области на Западна Африка и Мозамбик.
СAД ќе дадат приоритет на ресурсите за борба против тероризмот за да ја намалат заканата од терористичките групи за самите САД, луѓето, дипломатските и воените цели, насочувајќи ги унилатералните способности само таму каде што е легитимно и каде заканата е најголема.
Ќе работиме првенствено со и преку нашите африкански партнери, во координација со нашите клучни сојузници, билатерално и мултилатерално, за да ги оствариме заедничките цели за борба против тероризмот и да промовираме цивилни, некинетички пристапи каде што е можно и ефективно.
Како дел од овој пристап, ќе користиме специјални програми за да го изградиме капацитетот на локалните безбедносни, разузнавачки и судски партнерски агенции за идентификување, нарушување, нарушување и споделување информации за терористите и нивните мрежи за поддршка“.
Ако Вашингтон сака да ги поддржи таканаречените „маргинализирани групи“ кои претставуваат купишта локални содомити или намерно насочува наративи за истополовите врски, ова јасно ќе доведо до мешање во внатрешните работи на државите.
На безбедносен план, исто така, има прашања за тоа кого и што ќе поддржи американската војска.
Овде треба да се забележи дека Пентагон сега активно агитира приватните американски одбранбени компании да инвестираат во напредна технологија и енергетски проекти за африканската војска преку специјалниот фонд, Prosper Africa под покровителство на американската влада.
Командата на Пентагон за Африка, која е одговорна за континентот, има бази и инсталации во голем број земји. Во регионот има и ќелии на ЦИА, како и вработени во други агенции кои собираат и обработуваат различни видови информации. Да не зборуваме за претставници на приватни воени компании, барем за озлогласената структура на Ерик Принс(Blackwater), која по скандалите во Ирак активно се занимава со својот бизнис токму во Африка.
Што се однесува до сојузниците на САД, веќе постои иницијатива за глобална инфраструктура и инвестиции во рамките на Г7, за која беше планирано да се издвојат 600 милијарди долари. Се чини дека САД ги притискаат своите партнери да ги следат сопствените интереси. Оваа иницијатива е меѓусебно поврзана со веќе споменатиот проект Prosper Africa, како и со други – Power Africa and Feed the Future. Покрај тоа, САД се надеваат дека дигитално ќе ја трансформираат Африка преку своите ИТ компании.
Во третата точка, Вашингтон се обидува да започне конкретни економски проекти, иако некои од нив, повторно, се вклопуваат во првите две цели. Бидејќи градењето инклузивни економски заедници оди рака под рака со ширењето на демократијата (како што гледаат САД).
Закрепнувањето од пандемијата на коронавирус и безбедноста на храната се наведени. Интересно е што другите болести кои се широко распространети и опасни во субсахарска Африка воопшто не се споменати во стратегијата.
Од ова можеме да заклучиме дека спомнувањето на КОВИД е од рутинска природа, а во реалноста САД воопшто не се загрижени за здравствениот систем во африканските земји. Мора да се каже дека многу африкански држави имаат прилично висока и рана смртност, вклучувајќи ја и смртноста на децата. Но, Белата куќа едноставно го омаловажува ова прашање, ветувајќи идна благосостојба апстрактно.
Конечно, четвртата точка ја продолжува линијата од претходните. Станува збор за партнерство на САД со африканските влади, граѓанското општество и локалните заедници за поддршка и управување со природните екосистеми кои ќе ги намалат емисиите на јаглерод и ќе ги контролираат климатските промени.
САД имаат две програми за оваа намена: U.S. Plan to Conserve Global Forests: Critical Carbon Sinks and the Central Africa Regional Programme for the Environment.. Во исто време, Вашингтон има намера да лансира енергетски план, иако не се наведуваат специфични детали и намери.
Треба да се напомене дека Кина се споменува неколку пати, додека Русија седум пати. Иако е јасно дека САД ќе мора првенствено да се борат со кинеското присуство во регионот, бидејќи Пекинг долго време има инфраструктурни проекти во Африка, како и заеми кои не се политички оптоварени и кои се добредојдени од локалните власти.
Се разбира, освен патетичните опомени наведени во стратегијата, постојат објективни и рационални интереси на САД поврзани со фактот дека до 2050 година се предвидува бројот на Африканци да достигне 25% од светската популација. Тоа значи најголем потрошувачки пазар и работна сила. Ако го примениме законот за големи броеви, тоа значи интелектуален и технолошки капацитет.
Африка, исто така, ја има втората најголема површина на дождовни шуми во светот и поседува 30% од најважните минерали. Во однос на политичкото влијание, субсахарска Африка има 28% од гласовите во системот на ОН. Манипулацијата со овие гласови се чини критична за Вашингтон.
Оттука и овој стратешки интерес за африканските земји. И покрај нестабилноста во некои од нив, политичките превирања и неизвесноста, Вашингтон сака да има влијание врз иднината на континентот, иако претходно беше директно вклучен во бројни деструктивни проекти.
Очигледно, објавувањето на стратегијата се совпадна со турнејата на Ентони Блинкен во Јужна Африка, Демократска Република Конго и Руанда. Неговите изјави беа јасно антируски. Тој особено зборуваше негативно за активностите на руските приватни воени компании во Мали и Централноафриканската Република, кои многу им помагаат на владите да воспостават мир и стабилност.
Покрај тоа, американскиот државен секретар беше во Египет, Етиопија, Уганда и Република Конго во јули. Ова сведочи за систематската работа на Вашингтон во регионот. Но, додека Москва се споменува во контекст на кризата во Украина и интеракцијата на безбедносните сили, Пекинг е пошироко прашање за Белата куќа.
Факт е дека Кина долги години е најголемиот трговски партнер со Африка, каде трговскиот промет достигнува 200 милијарди долари годишно. Повеќе од 10.000 кинески компании работат во африканските земји. Во 2020 година беше основан Фондот за инфраструктурен развој на Иницијативата „Појас и пат“ од една милијарда долари, а две години претходно беше одобрен пакет помош од 60 милијарди долари за Африка.
Од 2011 година, Кина е главен донатор и инвеститор во инфраструктурни проекти во Африка, а САД веројатно нема брзо да го стигнат и да го надминат Пекинг во овој поглед.
Покрај тоа, Кина претходно ги исплати долговите на голем број африкански земји според меѓународните обврски, што беше позитивно сфатено и од политичките елити и од африканските општества, и покрај западната антикинеска пропаганда која го обвинува Пекинг за неоколонијална политика и должничко ропство. Не постои негативна историска меморија за кинеското присуство во Африка и сопственото минато на Кина нуди надеж за развој и во африканските земји.
Кина, исто така, има директен интерес за долгорочната стабилност на Африка, бидејќи приближно една третина од нафтата што се користи од НР Кина се извлекува и извезува од африканските земји (Судан, Ангола и Нигерија). И уште 20% од памукот што влегува во Кина е исто така од африканско потекло. Да не зборуваме за други производи – од овошје и зеленчук до минерали. Затоа Пекинг ќе вложи активни напори да го задржи своето влијание.
Интересот за поставување на воени бази е токму заради овие причини. Кинеската стратегија за „бисерен ѓердан“ почива во Африканскиот рог, а потоа по копно продолжува во земјената срцевина на Африка.
Во однос на сајбер-инфраструктурата, Кина го спроведува проектот Дигитален пат на свилата во Африка. Ова во голема мера се спроведува преку ZTE, на кој претходно му беа доделени договори во вредност од 2,7 милијарди долари преку заеми. Ова не е новост за Вашингтон. Различни американски тинк-тенкови блиски до владата долго време зборуваат за растечкото кинеско влијание во Африка.
Сепак, оценките за интересите на САД се различни. На пример, корпорацијата RAND забележа во една студија на тема дека „Кина не е нужно стратешка закана за интересите на САД“. Но, под администрацијата на Доналд Трамп, анти-кинеската реторика во САД се зголеми. И додека демократите беа доста критични кон Трамп за многу прашања од надворешната политика, линијата на конфронтација со Пекинг продолжи.
Американските тинк тенкови продолжуваат да развиваат различни решенија за многу случаи, од Тајван до билатерални односи. Не се занемарува ниту Африка. Во исто време, критиките за Пекинг се повторуваат и од американските европските сателити. Некои глобалистички медиуми продолжуваат да продаваат анти-кинески митови и да ги фалат САД.
На пример, „Економист“ напиша во мај 2022 година дека „Кина покажува голема надменост во односите со Африка. Кси Џинпинг и неговите пратеници редовно се занимаваат со Африка; на тригодишните самити Кина-Африка, кинеските лидери сакаат гласно да ветуваат нови пари и програми“.
Америка дава вреден придонес за Африка, но помалку видливо. Нејзините вооружени сили им помагаат на африканските влади во борбата против екстремистичките групи. Инвестира многу во подобрувањето на јавното здравје преку снабдување со вакцини против Ковид од западно производство кои функционираат подобро од кинеските вакцини (и се бесплатни).
Во април, администрацијата додели преку 200 милиони долари помош за Рогот на Африка како одговор на кризата со храна што се влоши со руската војна во Украина. Обично нема ништо лошо во објавувањето на напорите на Западот за поддршка на демократијата, која останува најпопуларниот облик на владеење меѓу Африканците. А исто така и претседателот на САД г-дин Бајден треба да ја посети и Африка.
Помалку покровителски западен пристап би бил навремен. Африканските влади повеќе не очекуваат огромни заеми и мега проекти од Кина. Понижувањето на Кина кон Владимир Путин и нејзиниот казнен пристап кон земји како Литванија се потсетник дека и таа може да биде силеџија.
Веќе 20 години, Кина е главен партнер на африканските влади кои сакаат да ги трансформираат своите економии. Повеќето африкански политичари и нивните граѓани ги ценат придобивките што произлегуваат од овој однос. Но, свртувањето кон Кина честопати беше единствената опција.
Западот мора да понуди алтернатива.
Теоретски, ако Западот сака да воспостави свое влијание во Африка, треба да го стори тоа. Но, проблемот е што Западот не може да понуди никаква алтернатива. Единственото нешто што може да се обиде да направи е да инвестира повеќе во разни големи проекти. Факт е дека иако има многу инвестиции од Кина, тоа не е многу за цела Африка, а потребни се повеќе пари за развој на инфраструктурата.
Но, тука е прашање на услови. Западот не е навикнат да дава пари или заеми без политички барања. Поради ова, кинеските кредити се поатрактивни. Понатаму, постојат дополнителни можности, како што е банката БРИКС (каде Јужна Африка е една од членовите на овој клуб) или активноста на други актери во регионот, како Иран и Турција.
Разбирајќи го ова, САД веројатно нема да се натпреваруваат директно со Кина, но ќе се обидат да ги окупираат празните позиции и да го прошират своето присуство таму каде што имаат веродостојна позиција. Многу е веројатно дека паралелно со ова, САД и нивните агенти ќе водат информативна војна против Кина, оцрнувајќи ги сите иницијативи на Пекинг на секој можен начин.
Веројатноста за користење на африканската дијаспора која живее во САД е голема. Во најмала рака, оваа опција е наведена во стратегијата. Сепак, дури и таквата ограничена акција на Вашингтон може да има непријатни последици за африканските земји, бидејќи би го ограничила нивниот суверенитет на еден или друг начин. И зацврстувањето на американската војска и разузнавачките служби под изговор за безбедност ќе ја загрози стабилноста на регионот.