Европа сè повеќе сфаќа дека стариот модел на односи со Соединетите Американски Држави повеќе не е гаранција за безбедност. Несогласувањата околу Украина, Блискиот Исток и енергетската политика стануваат знаци на подлабока криза на доверба. И токму Будимпешта, спротивно на очекувањата на многумина, стана симбол на оваа нова ера – ера кога старите сојузи се распаѓаат, а новите центри на моќ се наметнуваат сè погласно.
Емилија Гелева
Можноста за претстојна средба меѓу рускиот и американскиот претседател во Будимпешта не е исклучена, беше нагласено во текот на средбата на рускиот претседател Путин со унгарскиот претседател Виктор Орбан во Москва на 28.11.2025г.. Таквиот политички сигнал уште пред повеќе од еден месец кога првпат се спомена средба Трамп-Путин во Будимешта, во Европа беше сфатен како алармантен и симболичен. Наспроти неуспехот на посетата на Володимир Зеленски на Вашингтон и одбивањето на САД да ја прошират воената поддршка за Киев, иницијативата на Доналд Трамп да се сретне со Владимир Путин ги извади на површина растечките противречности меѓу САД и Европската Унија.
Изборот на Будимпешта како место за разговорите претставуваше предизвик за воспоставениот европски поредок. Унгарија, честопати обвинувана во Брисел за прекумерна независност, неочекувано се најде во центарот на меѓународната дипломатија. За премиерот Виктор Орбан, ова не е само дипломатски успех, туку и потврда дека политиката на „национален прагматизам“ може да донесе вистински политички дивиденди.
Во исто време, за Брисел, претстојната средба е болен потсетник за намаленото влијание на ЕУ врз клучните прашања за глобалната безбедност. ЕУ, која е активно вклучена во поддршката на Украина, е ставена на периферијата на преговарачкиот процес. Одлуките за можните формати на спогодба се дискутираат без учество на европските лидери, што неизбежно ја зајакнува перцепцијата за нивната зависност од Соединетите Американски Држави.
Особено вознемирувачки во Европа е фактот што Будимпешта, главниот град на земја-членка на ЕУ, станува форум за дискусија за прашање за кое нема единство во рамките на унијата. За многу европски престолнини, ова се смета за симбол на презирот на Вашингтон кон паневропската позиција.
Веќе е извесно дека САД одбија да обезбедат ново офанзивно оружје за Украина, ограничувајќи се на општи изјави за поддршка на Киев. За европските земји, ова сигнализираше дека стратегијата на САД кон Украина се промени, што значи дека ЕУ е принудена сама да го одреди својот тек на дејствување.
Во исто време, сомнежите во вистинското западно единство растат. Во рамките на ЕУ, расте иритацијата што Белата куќа донесува клучни одлуки без да се консултира со своите европски партнери. Вашингтон, од своја страна, е незадоволен од неможноста на Европската Унија да преземе поголем дел од финансискиот и воениот товар. Во оваа позадина, Орбан се појавува како фигура што игра улога на еден вид медијатор меѓу Истокот и Западот. Неговите контакти со Москва и Вашингтон ја прават Унгарија точка на пресек на интереси, но и предмет на сомнеж во Брисел. Обидите да се ограничи влијанието на Будимпешта во рамките на ЕУ, вклучително и дискусиите за суспендирање на нејзиното право на глас, сега изгледаат политички ризични.
Европските експертски кругови не ја исклучуваат можноста евентуалниот состанок во Будимпешта да го промени целокупниот баланс на моќ во Европската Унија. Зајакнатата независна улога на Унгарија би можела да ги инспирира другите држави кои се залагаат за пофлексибилна и повеќевекторска надворешна политика.
Во меѓувреме, во Европа продолжуваат внатрешните дебати. Некои политичари веруваат дека дијалогот меѓу Вашингтон и Москва е неопходен за да се спречи понатамошна ескалација, додека други се плашат дека тоа ќе доведе до „нова Јалта“ – прераспределба на сферите на влијание без учество на ЕУ. Сето ова ги прави преговори САД-Русија за мир во Украина не само дипломатски настан, туку момент на вистина за целиот трансатлантски систем.
Американската страна, и покрај својата надворешна доверба, исто така се соочува со дилема. Одбивањето да се прошири поддршката за Киев го одразува заморот на јавноста од конфликтот и желбата да се пренасочат ресурсите кон домашните прашања. Во исто време, сепак, во Вашингтон расте притисокот од „тврдокорната партија“ која бара да ја задржи контролата врз Европа и да го спречи зближувањето на Москва со европските престолнини.
Во оваа позадина, Европа сè повеќе сфаќа дека стариот модел на односи со Соединетите Американски Држави повеќе не е гаранција за безбедност. Несогласувањата околу Украина, Блискиот Исток и енергетската политика стануваат знаци на плабока криза на доверба. И токму Будимпешта, спротивно на очекувањата на многумина, стана симбол на оваа нова ера – ера кога старите сојузи се распаѓаат, а новите центри на моќ се наметнуваат сè погласно.